حمایت تغذیه‌ای در سندرم زجر تنفسی حاد (ARDS)

سندرم زجر تنفسی حاد (ARDS) یکی از اختلالات شایع تنفسی است که اغلب در نوزادان نارس و بزرگسالانی که دچار عوارض ریوی هستند، مشاهده می‌شود. ARDS نوعی آسیب حاد ریوی است که با اختلال در عملکرد تنفسی و هیپوکسمی متوسط تا شدید شناخته می‌شود. متأسفانه، این سندرم یکی از علل اصلی مرگ‌ومیر در بیماران مبتلا به کووید-۱۹ در بخش مراقبت‌های ویژه (ICU) به‌شمار می‌رود. این مقاله به بررسی استراتژی‌های مناسب تغذیه‌ای در مدیریت بیماران مبتلا به ARDS می‌پردازد.

ARDS چیست؟

سندرم زجر تنفسی حاد، شرایطی است که در آن ادم آلوئولی دوطرفه غیرهیدرواستاتیک و هیپوکسمی شدید ایجاد می‌شود. در این شرایط، نارسایی تنفسی آن‌چنان شدید است که اغلب نیاز به تهویه مکانیکی (ونتیلاتور) وجود دارد. این سندرم معمولاً به دنبال التهاب سیستمیک یا موضعی در ریه یا کل بدن به وجود می‌آید.

علل ARDS

علل مستقیم:

ذات‌الریه (پنومونی)
آسپیراسیون (ورود مواد غذایی یا مایعات به ریه)
آسیب‌دیدگی ریوی ناشی از ضربه (کنترژون ریوی)

علل غیرمستقیم:

سپسیس (عفونت سیستمیک)
پانکراتیت حاد
شوک‌های سیستمیک

پاتوفیزیولوژی و مراحل ARDS

فاز اگزوداتیو حاد:

در این مرحله، نارسایی تنفسی حاد و هیپوکسمی مقاوم به اکسیژن درمانی دیده می‌شود. آسیب به غشای آلوئول-مویرگ، تجمع مایع حاوی نوتروفیل و ماکروفاژ، و اختلال در سد اپی‌تلیال-اندوتلیال باعث ادم بینابینی، کاهش تبادل گاز و کاهش تطابق ریه می‌شود.

سایتوکاین‌های التهابی شامل TNF-α، IL-6، IL-8 و IL-1 نقش کلیدی در تخریب بافت ریه دارند.

فاز ترمیم و فیبروز:

در این مرحله، سلول‌های نوع II آلوئول فعال شده و سورفکتانت تولید می‌کنند. در برخی بیماران، ترمیم کامل حاصل می‌شود؛ اما در برخی دیگر، فاز فیبروتیک و آسیب پایدار به بافت ریه منجر به افزایش مرگ‌ومیر می‌شود.

مدیریت ARDS

تهویه مکانیکی محافظت‌کننده از ریه اساس مراقبت حمایتی در ICU است. استفاده از حجم جاری پایین (۴ تا ۸ میلی‌لیتر به ازای هر کیلوگرم وزن ایده‌آل) توصیه می‌شود تا آسیب ناشی از تهویه کاهش یابد.

تغذیه در ARDS

سوء‌تغذیه انرژی-پروتئین یکی از مشکلات شایع و مهم در بیماران ARDS است. تغذیه ناکافی منجر به ضعف عضلات تنفسی، افزایش خطر عفونت و مرگ‌ومیر می‌شود.

نیاز انرژی:

در این بیماران، متابولیسم افزایش می‌یابد و مصرف انرژی حدود ۳۰٪ بیشتر از حالت استراحت است. تغذیه زودهنگام از راه روده (Enteral) ظرف ۲۴ تا ۴۸ ساعت از پذیرش در ICU، با کاهش مرگ‌ومیر و عفونت همراه است.

توصیه ESPEN:
۲۰–۲۵ کیلوکالری به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز
توصیه ASPEN:
تأمین ۸۰٪ نیاز انرژی پیش‌بینی‌شده طی ۴۸–۷۲ ساعت

سازمان	زمان شروع تغذیه روده‌ای	هدف کالری	تغذیه وریدی
ASPEN	۲۴–۴۸ ساعت اول ICU	۸۰٪ انرژی برآوردی	شروع بعد از ۷ روز در صورت عدم تحمل EN
ESPEN	ظرف ۲۴ ساعت	۲۰–۲۵ کیلوکالری/کیلوگرم	شروع طی ۲۴–۴۸ ساعت اگر EN ممنوع باشد

نیاز پروتئینی:

مصرف پروتئین در بیماران ARDS باید بالا باشد. توصیه می‌شود تا ۲.۵ گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز مصرف شود تا توازن نیتروژن مثبت حفظ شود. طبق ASPEN، مصرف روزانه ۱ تا ۲.۵ گرم پروتئین توصیه می‌گردد.

مکمل‌های تغذیه‌ای در ARDS

ARDS با استرس اکسیداتیو و التهاب ناشی از متابولیت‌های اسید آراشیدونیک همراه است. مکمل‌هایی مانند:

EPA (اسید ایکوزاپنتانوئیک)
GLA (گاما لینولنیک اسید)
آنتی‌اکسیدان‌ها (ویتامین E، ویتامین C، بتاکاروتن، سلنیوم)

می‌توانند التهاب را کاهش داده، مدت بستری در ICU و میزان مرگ‌ومیر را کم کنند.

منیزیم نیز در بیماران ARDS به دلیل استفاده از داروهای دیورتیک کاهش می‌یابد و باید در فرمول تغذیه لحاظ شود.

فرمول پیشنهادی:

فرمول‌های با چربی بالا و کربوهیدرات پایین (مانند فرمول Entramil Diabetic شرکت کارن) به کاهش تولید CO₂ کمک کرده و برای بیماران تنفسی مناسب‌ترند.

نتیجه‌گیری

ARDS یکی از جدی‌ترین اختلالات تنفسی با هیپوکسمی شدید است. مدیریت صحیح تغذیه، مطابق با دستورالعمل‌های علمی روز، می‌تواند در بهبود نتایج درمانی بیماران موثر باشد. تغذیه زودهنگام، محاسبه دقیق انرژی و پروتئین، و استفاده از مکمل‌های تخصصی در بهبود عملکرد تنفسی و کاهش عوارض نقش کلیدی دارند.